Na een bliksemtender van de overheid, heeft het kabinet meer dan 750 voorstellen voor de twee veelbesproken corona-apps ontvangen waar afgelopen week een selectie van zeven uit is gemaakt.

Deze selectie, die is vastgesteld op basis van richtlijnen van de GGD, het RIVM en zware privacy- en dataveiligheidseisen, wordt dit weekend tijdens een appathon geëvalueerd door organisaties, onafhankelijke experts en belangstellenden. Naar verwachting zal het kabinet komende week een besluit nemen over het gebruik van apps, die moeten helpen bij het traceren van corona-besmettingen en het rapporteren over gezondheidsklachten.

Tijdens de persconferentie van afgelopen woensdag benadrukte 'coronaminister' Hugo de Jonge nogmaals dat privacy centraal staat, maar desondanks maken veel privacy-organisaties zich zorgen. 'In de aanbesteding is geen rekening gehouden met een aantal belangrijke voorwaarden', zegt Evelyn Austin, directeur van Bits of Freedom. ‘Zo hoeft de broncode van de app niet openbaar te zijn, waardoor niemand kan controleren of de app ook echt doet wat-ie belooft. Dat maakt toezicht houden vrijwel onmogelijk, helemaal als er straks miljoenen gebruikers zijn.’

Ook de haast die achter de ontwikkeling van de apps is gezet, wekte verbazing. Toen minister De Jonge zijn tender uitschreef, koppelde hij daar een instuurtermijn van drie dagen aan omdat er volgens hem 'geen tijd te verliezen' was. Bureaus in de digitale branche reageerden kritisch. 'Dat is niet veel tijd om een gedegen onderzoek te doen en een oplossingsrichting te formuleren voor zo'n moeilijke case', zei bijvoorbeeld Victor Knaap van MediaMonks, dat ook voorstel indiende.

Premier Rutte wilde vorige week dinsdag niet uitsluiten dat het gebruik van een corona-app verplicht wordt. Austin noemt dat een slechte zaak: 'Er is namelijk een heel reële kans dat het verplichten van het gebruik van zo'n app gaat leiden tot ongelijke behandeling. Misschien zeggen zorgverzekeraars over een jaar wel: jij hebt niet genoeg afstand gehouden, we gaan je premie verhogen. Ik zeg niet dat deze dingen gaan gebeuren, maar de overheid houdt er geen rekening mee.'

Ook uitten ruim zestig wetenschappers, afkomstig van bijna alle universiteiten en onderzoeksinstituten in Nederland, in een brandbrief aan het kabinet hun zorgen. Ze noemen de inzet van tracking-tracing apps en apps voor gezondheidsmonitoring in de brief ‘zeer ingrijpend’. Volgens hen zal inzet van dergelijke apps de weg vrijmaken voor toekomstig gebruik van vergelijkbare technologieën.

De wetenschappers pleiten ervoor deskundigen op gebieden als recht, sociale wetenschappen en ethiek te betrekken bij het besluit de apps wel of niet te gaan gebruiken. Er moet gewaakt worden voor ineffectiviteit en onbetrouwbaarheid van de apps, omdat die in zulke gevallen voor schijnveiligheid en daarmee een groter risico op besmettingen kunnen zorgen.

Die geluiden van schijnveiligheid komen momenteel uit Singapore, waar eind maart de app TraceTogether werd gelanceerd: een app die via bluetooth werkt en waar het kabinet met grote interesse naar kijkt. Bluetooth is niet bepaald de heilige graal voor de oplossing van het privacyprobleem, zegt Austin: 'De maker van die app zegt dat de bluetooth-functionaliteit niet goed genoeg werkt.'

Maar wat is het verschil tussen gps en bluetooth? Iedere smartphone zendt via bluetooth constant een uniek nummer uit dat door smartphones dichtbij wordt opgevangen en opgeslagen. Als blijkt dat iemand besmet is, krijgen gebruikers die bij dat toestel in de buurt zijn geweest, een alarmsignaal binnen. De app slaat geen locatiegegevens op, in tegenstelling tot gps.

Volgens Tim Geenen, bestuurslid van IAB Nederland en werkzaam bij LiveRamp, een van de grootste marketing-, data- en technologiebedrijven ter wereld, bestaat de heilige graal sowieso niet. 'Maar aan de privacyzorgen valt altijd iets te doen, of het nu om gps of bluetooth gaat.' Hij benadrukt dat het vooral van belang is dat je als gebruiker de controle kunt hebben over wat er wel en niet gedeeld wordt. 'En kiezen begint met inzicht: kan een gebruiker zien wat er verzameld wordt? Zo lang je consumenten informeert en om toestemming vraagt, kun je veel doen op het gebied van privacy.'

Ivo Roefs, voorzitter van Dutch Digital Agencies: 'Als het erop neerkomt dat je geïnformeerd kunt worden over het feit dat je in contact bent geweest met iemand die corona heeft, dan vind ik dat positief. Is mijn privacy dan aangetast? Nee, dat denk ik niet. Wij kunnen dit niet bekijken door de bril waarmee we reguliere zaken beoordelen. Te veel haast is natuurlijk niet goed, maar ik zou willen dat er zo snel mogelijk een app komt; liever gisteren dan vandaag.'

Een andere app waar het kabinet naar kijkt, is die van het OLVG. Inmiddels gebruiken ruim 100.000 (75 procent actieve gebruikers) mensen de app en zijn er 4200 'coronaverdachten' geïdentificeerd. De app komt uit de koker van het Amsterdamse techbedrijf Luscii en controleert gebruikers op coronasymptomen om de druk op huisartsen en spoedeisende hulp te verlichten.

Mede-oprichter van de app, Joris Janssen, zegt dat ook Luscii de plannen heeft ingestuurd. Janssen snapt de zorgen over privacy, maar benadrukt dat het belangrijk is om onderscheid te maken tussen de twee verschillende apps. 'Die contact-app brengt veel complexere materie met zich mee.'

Janssen: 'We zijn al sinds 2014 met deze app bezig, destijds voor ziekenhuizen. Daarom voldoen we aan alle regels. We zijn heel zorgvuldig bezig met security en privacy. Wij bieden een medische dienst, dus privacy is key', benadrukt hij. 'We bieden onze data geanonimiseerd aan de autoriteiten en wetenschap aan om inzicht in het coronavirus te krijgen. Onze app heeft bewust geen locatietracking.'

Het kabinet ziet corona-apps voor smartphones als 'enige mogelijkheid' om de economie en de maatschappij weer geleidelijk van het slot te halen. Vreemd, vindt Austin. 'We zouden ook moeten kijken naar andere oplossingen die de druk op de zorg kunnen wegnemen. Die zijn niet altijd in data en techniek te vinden, maar dat is wel altijd het eerste waar de overheid naar grijpt. Terwijl het nog helemaal niet bewezen is of die apps überhaupt effectief zijn.'

Komende week moet bekend worden hoe de mogelijke apps eruit komen te zien. Dan beslist het kabinet op welke manier Nederland de maatregelen tegen de ongecontroleerde verspreiding van het coronavirus voortzet.

Als de app straks niet aan bepaalde privacy-eisen voldoet, gaat Bits of Freedom 'keihard' campagne voeren. Austin: 'Want naar welke maatschappij keren we terug? Ontstaat er een soort kliksysteem? Of krijgen we te maken met corona-schaamte? Word je ongelijk behandeld omdat je besmet bent of bent geweest? Dat soort risico’s liggen wel degelijk op de loer.'

'Omdat het allemaal zo snel gaat, ontstaat er een gebrek aan informatie en inzicht. Het is natuurlijk ook niet zo dat de overheid een fantastische credibility heeft als het gaat om technologie. Maar dat er persoonlijke data nodig zijn voor een app, is nu eenmaal onvermijdelijk. De overheid heeft hulp nodig om dat in goede banen te leiden', zegt Geenen - die er groot voorstander van is dat technologiebedrijven als Apple en Google het privacyprobleem oplossen. 'Van hen zullen we de komende tijd veel meer gaan horen.'

Ook Knaap van MediaMonks verwacht veel van deze nieuwe samenwerking: 'We willen absoluut niet beweren dat wij de wijsheid in pacht hebben, maar op basis van het onderzoek dat wij in korte tijd hebben kunnen doen, is de Google en Apple contact-trackingtechniek de enige betrouwbare weg voorwaarts.'

Roefs sluit zich daarbij aan. 'Ik volg met interesse het verhaal van Google en Apple: als het niet ingebakken is in de software, gaat het niet werken. Dus dat moet gewoon gebeuren. Het moet een heel solide systeem zijn. We hebben met zo’n uitzonderlijke situatie te maken, het gaat hier om het maatschappelijk belang. In hoeverre is privacy een issue als er zoveel doden vallen?'