De ‘winnaar’ van de coronacrisis is niet Lego of wc-papier, maar TikTok. Het gebruik van de social media-app, waarmee gebruikers samen korte muziekvideo's kunnen maken en delen, is de afgelopen weken omhoog geschoten. Kinderen - en dan met name die van 8 tot 12 jaar, zijn niet weg te slaan bij de app. Tegelijkertijd ligt TikTok zwaar onder vuur, nu blijkt dat gebruikers zonder het zelf te weten toestemming geven om data te delen. India deed de app inmiddels in de ban en ook de VS broedt op een verbod.

'Het Chinese paard van Troje', schreef FD-columniste Sanne Kanis onlangs. 'Voor één keer kneep ik mijn ogen dicht toen ik akkoord ging met de algemene voorwaarden. Ik onderging het hotdogeffect: je eet het, je smult en geniet. En dan pas besef je wat voor vuilnis je naar binnen hebt gewerkt.' De spijker op zijn kop: TikTok is zo verleidelijk als een vette hap, maar of dat achteraf nou zo'n goed idee was, is nog maar de vraag. De app op je telefoon hebben zou zo riskant zijn, dat beveiligingsexperts onlangs de oproep deden om TikTok zo snel mogelijk te verwijderen. 'Het is in feite malware voor kinderen', klonk het.

De Amerikaanse bank Wells Fargo heeft het personeel gemaand de app van de bedrijfstelefoon te halen en eerder werd bekend dat Amazon zijn werknemers per mail had gevraagd TikTok van de smartphones te verwijderen. Later zei het bedrijf dat de mail een misverstand was.

De Amerikaanse overheid werkt aan een verbod van Chinese apps voor sociale media vanwege veiligheidsrisico’s. Minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo zei tegen Fox News dat ‘zeker te overwegen’. Hij zou het gebruik van TikTok alleen aanraden 'als je wilt dat je privégegevens in de handen van de Chinese communistische partij vallen'. Sinds december 2019 is het gebruik van TikTok overigens al verboden onder Amerikaanse militairen, omdat de app een 'cyber threat' zou zijn.

In meerdere landen klinken verwijten steeds luider dat de app te nauwe banden heeft met de Chinese overheid via zijn Chinese moederbedrijf ByteDance. Zo zou TikTok persoonlijke gegevens van zijn gebruikers met de Chinese regering kunnen delen. De nieuwe Chinese veiligheidswet voor Hongkong waarmee Peking zijn grip op de stadstaat heeft verstevigd, gooide de afgelopen tijd alleen maar meer olie op het vuur.

Maar wat doet TikTok nu precies? TikTok legt data vast terwijl de app wordt gebruikt. Recent bleek dat TikTok onder meer browsertrackers installeert die activiteiten van gebruikers op internet volgen. Gebruikers krijgen daardoor een uniek ID. Op die manier kan TikTok gericht data koppelen aan gebruikersprofielen. 'Alles wat je met je telefoon aan het doen bent, wordt door TikTok geregistreerd', zegt Cyber Security Analist David Janssen, die onlangs voor VPN Gids meewerkte aan een onderzoek naar de app. 'Al in 2019 ontstond er ophef toen TikTok alles censureerde wat negatief kon zijn voor Hong Kong. Toen gingen de alarmbellen rinkelen. Na onderzoek bleek dat er inderdaad fors gecensureerd werd. Vervolgens zijn privacywaakhonden dieper gaan graven. Daarop is TikTok door het Amerikaanse leger aangemerkt als cyberthreat: TikTok verzamelde meer informatie dan andere sociale media.'

TikTok is de eerste en enige Chinese app voor sociale media die erin geslaagd is om het hoofd te bieden aan de Amerikaanse reuzen die de markt leiden. Sommige deskundigen zeggen dat Amerika met het mogelijke verbod zijn positie wil versterken in de lopende onderhandelingen over een nieuwe handelsovereenkomst met China. Eerder belandden er meer dan honderd Chinese bedrijven op een zwarte lijst van de Amerikaanse regering vanwege zorgen over de staatsveiligheid.

Jansen: 'Natuurlijk speelt ook geopolitiek een rol, kijk maar naar India. En dat onderstreept niet per se dat TikTok onveilig is, dat is ook gewoon politiek. Ons onderzoek is gebaseerd op verschillende bronnen, zoals discussies op Reddit en het advies van Anonymous. Er zijn meer bronnen die de gevaren beamen.'

TikTok is in twee jaar tijd populairder geworden dan Instagram en YouTube en die populariteit steeg nog eens tijdens corona. Terwijl de halve wereld in quarantaine zat, dansten en zongen TikTokkers erop los. Ook de agressieve marketingtechnieken van de app helpen een handje mee, plus de wens van jonge TikTokkers om ooit zo geliefd te zijn dat er miljoenen mensen op je filmpje klikken.

TikTok doet er zelf alles aan om te benadrukken dat het geen gebruikersgegevens aan Peking heeft verstrekt. Er is overigens ook nooit bewijs geleverd dat dat wel is gebeurd. Is het dan naïef om te denken dat dat allemaal dan wel meevalt? Janssen vindt van wel. ‘Als Chinees bedrijf kun je je niet helemaal onttrekken aan invloeden van de regering. En die is een pittige tegenstander. China is heel erg bezig met data, je wordt óveral gefilmd. Je wordt als burger nauwgezet gevolgd. Als je je kritisch uitlaat, kan dat je status aantasten. Dan daal je in de zogenaamde citizen point ranking en kun je bijvoorbeeld niet meer met het openbaar vervoer reizen of moeten je kinderen naar een andere school. Zelfs de omgang met mensen die een negatieve ranking hebben kan je punten kosten. China spant de kroon als het om het monitoren van de eigen inwoners gaat, maar nu probeert de overheid ook buiten China te voorkomen dat er kritiek wordt geleverd op haar beleid.'

Maar wat heeft China met filmpjes waarop kinderen aan het dansen zijn? 'Goede vraag. Je ziet vaak dat de jeugd een app als eerste omarmt. Het bereik is inmiddels enorm en inmiddels zie je dat ook twintigers ermee aan de slag gaan. De groeiprognose zet door. Dan bestaat het risico dat TikTok toegang heeft tot alles wat er op jouw smartphone gebeurt, bijvoorbeeld ook chats en je contactenlijst. Dan kunnen ze je hele netwerk in het vizier krijgen.'

Hoewel Janssen denkt dat je als TikTokker op politiek vlak weinig te vrezen hebt als je je niet negatief uitlaat over China, bestaat er nog een ander, veel alledaagser risico: de rotte appels die op de app zitten. ‘Ik weet niet of je TikTok wel eens gezien hebt, maar als je een rondje maakt zie je dat de app seksueel getint is.' Gevaren als grooming en uitbuiting liggen daarom op de loer, stelt Janssen. 'Seksueel gedrag wordt op TikTok genormaliseerd. Er staat allerlei content op die kinderen niet te zien zouden moeten krijgen. Ik heb geen kinderen, maar als ik die wel zou hebben, dan zou ik niet willen dat ze de app gebruiken.'

Om critici te paaien - zo wordt gezegd - denkt TikTok inmiddels aan het veranderen van de bedrijfsstructuur. Dat wil zeggen: het afschudden van zijn Chinese roots, meldde The Wall Street Journal. Een van de mogelijkheden waar TikTok naar kijkt is om meerdere onafhankelijke directeuren aan te stellen. Daarnaast worden de opties onderzocht voor een hoofdkantoor dat buiten China gevestigd zou moeten zijn, aldus de bronnen. 'Logisch', vindt Janssen. 'Of ze nou samenspannen met de Chinese overheid of niet, TikTok is hoe dan ook gebaat bij zoveel mogelijk gebruikers. En op het moment dat je in de ban wordt gedaan door de VS, krijgen ze een knal. Dat gebeurde ook toen India de app verbood. TikTok wil koste wat kost voorkomen dat ze in de westerse wereld worden verboden. Ze kunnen niet overleven als de gebruikersbase geen toegang tot het medium heeft.'

Momenteel lopen er allerlei onderzoeken naar de app. Zo houdt hier de Autoriteit Persoonsgegevens TikTok tegen het licht en ook de Europese Unie bekijkt de risico’s. Janssen: 'Overal ter wereld worden ze kritisch bekeken. Het kan nog maanden duren voordat die resultaten worden gepubliceerd, maar dat zou ik niet afwachten. Er zijn te veel rode vlaggen. Misschien blijkt het mee te vallen, maar mijn advies is: blijf er van weg. Misschien ben ik biased vanwege mijn beroep, misschien ook niet. We zullen zien.'